บทที่ 10

การคัดทรัพยากรสารสนเทศออก

ความหมายของการคัดออก

          หมายถึง กระบวนการในการตรวจสอบและการประเมินผลทรัพยากรสารสนเทศอย่างเป็นระบบแบบแผน เพื่อพิจารณาว่าทรัพยากรสารสนเทศใดมีเนื้อหาล้าสมัย ไม่น่าสนใจ และชำรุดจนไม่สามารถซ่อมแซมได้ มีผู้ใช้น้อยหรือไม่มีผู้ใช้เลยเป็นระยะเวลานาน จึงไม่มีประโยชน์ที่จะเก็บไว้ จำเป็นต้องคัดออกไปจากชั้น

ประโยชน์ของการคัดทรัพยากรสารสนเทศออก

1. ทำให้ห้องสมุดมีจำนวนทรัพยากรสารสนเทศที่พอเหมาะ
2. ทำให้มีเนื้อที่ห้องสมุดเพิ่มขึ้น
3. ทำให้ผู้ใช้สามารถเข้าถึงทรัพยากรสารสนเทศที่ต้องการได้สะดวกและรวดเร็ว
4. ทำให้ทรัพยากรสารสนเทศที่ยังคงไว้ในห้องสมุดมีเนื้อหาที่ทันสมัยถูกต้องและน่าเชื่อถือ
5. ทำให้ทรัพยากรสารสนเทศมีสภาพที่ดี
6. ทำให้ประหยัดเวลาและค่าใช้จ่ายในการบำรุงรักษาทรัพยากรสารสนเทศ

นโยบายในการคัดทรัพยากรสารสนเทศออก

1. ผู้รับผิดชอบและผู้เกี่ยวข้องในการคัดทรัพยากรสารสนเทศออก บรรณารักษ์และเจ้าหน้าที่ห้องสมุด จะมีหน้าที่โดยตรงต่อการคัดทรัพยากรสารสนเทศออก อาจารย์จะพิจารณาจากเนื้อหาว่าเหมาะสมหรือไม่ ผู้ใช้ห้องสมุดมีส่วนร่วมบางรายการว่าตรงตามความต้องการหรือไม่
2. ขอบเขตและสาขาวิชาของทรัพยากรสารสนเทศที่จะทำการคัดออก
3. ระยะเวลาในการคัดทรัพยากรสารสนเทศออก

หลักเกณฑ์ในการคัดทรัพยากรสารสนเทศออก

1. พิจารณาสถิติการยืม
2. พิจารณาปีที่พิมพ์
3. พิจารณาจากเนื้อหา
4. ภาษาของทรัพยากรสารสนเทศ
5. ประเภทของทรัพยากรสารสนเทศ
6. การพิจารณรสภาพภายนอกของทรัพยากรสารสนเทศ
7. การพิจารณาทรัพยากรสารสนเทศรายการซ้ำ

ขั้นตอนการคัดทรัพยากรสารสนเทศออก

1. การสำรวจทรัพยากรสารสนเทศห้องสมุด 
2. การประชุมปรึกษาหารือร่วมกับกลุ่มบุคคลผู้ที่มีส่วนเกี่ยวข้องกับการคัดทรัพยากรสารสนเทศออก
3. ดำเนินการแยกทรัพยากรสารสนเทศที่จะคัดออกและดึงบัตรยืม
4. การจำหน่ายทรัพยากรสารสนเทศออก
5. จัดทำสถิติการคัดทรัพยากรสารสนเทศออก

บทที่ 9 

การใช้เทคโนโลยีสารสนเทศในงานพัฒนาทรัพยากรสารสนเทศ

การใช้อินเตอร์เน็ตในงานพัฒนาทรัพยากรสารสนเทศ

1. การใช้อินเตอร์เน็ตเพื่อการคัดเลือกทรัพยากรสารสนเทศ จากแหล่งข้อมูล ดังนี้
1.1 ฐานข้อมูลบรรณานุกรมของห้องสมุดของสถาบันการศึกษาทั่วประเทศและทั่วโลก เพื่อเปรียบเทียบรายการทรัพยากรสารสนเทศต่าง ๆ
  1.2 ฐานข้อมูลบรรณานุกรมของแหล่งจำหน่าย เพื่อเผยแพร่ข้อมูลเกี่ยวกับสิ่งพิมพ์ของตน หากบรรณารักษ์ทราบที่อยู่ของแหล่งจำหน่ายก็สามารถเข้าถึงฐานข้อมูลนั้น ๆ ได้ทันทีโดยผ่านบริการในอินเตอร์เน็ต
1.3 คำแนะนำของผู้ใช้ เพราะทรัพยากรสารสนเทศที่จัดหาเข้ามานั้นมีวัตถุประสงค์เพื่อให้บริการแก่ผู้ใช้
1.4 รายชื่อทรัพยากรสารสนเทศที่ได้รับรางวัล

2. การใช้อินเตอร์เน็ตเพื่อการสั่งซื้อทรัพยากรสารสนเทศ ทำให้เกิดเครือข่ายคอมพิวเตอร์เชิงพาณิชย์กระจายอยู่ทั่วไปในอินเตอร์เน็ต มีการเสนอสินค้าและบริารอื่น ๆ
3. การใช้อินเตอร์เน็ตเพื่อการขอรับบริจาคทรัพยากรสารสนเทศ
3.1 ใช้สืบค้นแหล่งบริจาคทรัพยากรสารสนเทศด้วยบริการที่มีอยู่บนอินเตอร์เน็ต
3.2 ใช้เป็นแหล่งที่แจ้งข่าวการขอรับบริจาคทรัพยากรสารสนเทศ
3.3 ใช้ติดต่อขอรับบริจาคทรัพยากรสารสนเทศ ด้วยการใช้บริการไปรษณีย์อิเล็กทรอนิกส์

4. การใช้อินเตอร์เน็ตเพื่อการแลกเปลี่ยนทรัพยากรสารสนเทศ
4.1 ใช้สืบค้นแหล่งเปลี่ยนทรัพยากรสารสนเทศด้วยบริการที่มีอยู่บนอินเตอร์เน็ต
4.2 ใช้เป็นที่แจ้งข่าวการแลกเปลี่ยนทรัพยากรสารสนเทศของห้องสมุด
4.3 ใช้ติดต่อแลกเปลี่ยนทรัพยากรสารสนเทศ

ระบบห้องสมุดอัตโนมัติกับงานพัฒนาทรัพยากรสารสนเทศ

เป็นการนำระบบคอมพิวเตอร์หรือระบบเครื่องจักรกลเข้ามาดำเนินงานต่าง ๆ ของห้องสมุด ซึ่งคำว่าระบบห้องสมุดอัตโนมัติ หมายถึง การทำงานของระบบงานห้องสมุดที่ทำงานร่วมกันหรือเชื่อมโยงกัน ห้องสมุดต่าง ๆ ได้นำเอาระบบห้องสมุดอัตโนมัติมาใช้ในการดำเนินงานได้หลายวิธี เป็นการทำสำเนาระบบที่มีการพัฒนาแล้วมาดัดแปลงเพื่อความเหมาะสมต่อการใช้งานในห้องสมุดของตนเองเป็นระบบที่ประหยัดค่าใช้จ่าย และเวลาในการออกแบบ
โดยทั่วไประบบห้องสมุดอัตโนมัติเป็นระบบการจัดการระบบสารสนเทศในห้องสมุด ประกอบด้วยส่วนการทำงานใน 5 โมดูลหลัก ๆ ได้แก่ ระบบการจัดหา ระบบงานวิเคราะห์หมวดหมู่ และลงรายการ ระบบงานสิ่งพิมพ์ต่อเนื่อง ระบบงานบริการยืม-คืน และระบบงานสืบค้นรายการทรัพยากรสารสนเทศ

บทที่ 8 

การจัดซื้อทรัพยากรสารสนเทศ

ลักษณะการจัดซื้อทรัพยากรสารสนเทศ

1. การจัดซื้อโดยตรงจากผู้ผลิต ผู้ผลิตอาจเป็นสำนักพิมพ์ หน่วยงาน สถาบันองค์กรหรือบุคคล
2. การจัดซื้อจากตัวแทนจำหน่าย

ข้อดี คือ
1. สะดวกในการสั่งซื้อทรัพยากรสารสนเทศจากหลาย ๆ สำนักพิมพ์
2. ได้ส่วนลดพอสมควร
3. ตัวแทนอาจส่งรายชื่อทรัพยากรใหม่ ๆ มาให้ห้องสมุดอยู่เสมอ
4. ห้องสมุดอาจให้จัดส่งทรัพยากรสารสนเทศตัวอย่างมาให้เลือกซื้อ

ข้อเสีย คือ
1. ค่าบริการไม่แน่นอน บางแห่งอาจคิดกำไรมากเกินไป
2. ได้รับส่วนลดน้อยกว่าที่ซื้อมาจากผู้ผลิตหรือสำนักพิมพ์โดยตรง
3.  การจัดซื้อจากร้านจำหน่ายหรือศูนย์หนังสือ ที่เป็นแหล่งรวบรวมความเคลื่อนไหวของตลาดหนังสือ โดยเฉพาะศูนย์หนังสือของมหาวิทยาลัย

กระบวนการสั่งซื้อ

1. วิธีจัดซื้อ ซึ่งแบ่งออกเป็น 2 ลักษณะ คือ

1.1 การจัดเชิงเงื่อนไข เป็นการติดต่อระหว่างห้องสมุดและสำนักพิมพ์ หรือตัวแทนจำหน่าย โดยมีข้อตกลงที่เป็นเงื่อนไขในการจัดซื้อไว้ด้วยกัน
1.2 การจัดซื้อเชิงอิสระ เป็นการติดต่อเพื่อการจัดซื้อโดยที่ห้องสมุด และสำนักพิมพ์หรือตัวแทนไม่ได้ทำข้อตกลงหรือเงื่อนไขใด ๆ และเมื่อใดก็ได้ตามที่ห้องสมุดเห็นสมควร

2. การเลือกแหล่งจำหน่าย ทำให้เกิดแหล่งจำหน่ายหนังสือขึ้นมากมาย ซึ่งการพิจารณาความเชื่อถือได้ของแหล่งจำหน่ายมีองค์ประกอบที่ควรพิจารณาดังนี้

2.1 ความซื่อสัตย์ สุจริต ยุติธรรม
2.2 สถานภาพของแหล่งจำหน่าย
2.3 การบริหารการเงิน
2.4 เทคโนโลยี

3. ขั้นตอนการจัดซื้อทรัพยากรสารสนเทศ มีกระบวนการดังนี้ คือ การตรวจสอบทางบรรณานุกรมก่อนสั่งซื้อ ขั้นตอนการสั่งซื้อ การตรวจรับทรัพยากรสารสนเทศ และการเก็บหลักฐานการสั่งซื้อ

การจัดซื้อทรัพยากรสารสนเทศด้วยระบบอินเตอร์เน็ต

เป็นการซื้อขายโดยตรงกันด้วยระบบอินเตอร์เน็ต สามารถสั่งซื้อสินค้าทางออนไลน์ได้ทันที ทำให้ขายสินค้าได้ทั่วโลกและทำการค้าได้ตลอด 24 ชั่วโมง ไม่ต้องเสียเวลาเดินทางไปเลือกสินค้า ดังนั้นการใช้อินเตอร์เน็ตเพื่อจัดซื้อทรัพยากรสารสนเทศของห้องสมุดเป็นการจัดหาทรัพยากรสารสนเทศด้วยระบบพาณิชย์ อิเล็กทรอนิกส์จึงเข้ามามีบทบาทในการดำเนินงาน การใช้ไปรษณีย์อิเล็กทรอนิกส์ (e-mail) ติดต่อโดยตรงกับสำนักพิมพ์ ตัวแทนจำหน่าย หรือร้านหนังสือออนไลน์ ไม่ต้องใช้กระดาษในการส่งจดหมายสั่งซื้อหรือทวงถาม ตลอดจนการของแค๊ตตาล็อกและใบเสนอราคา สำหรับวิธีดำเนินการสั่งบนระบบพาณิชย์อิเล็กทรอนิกส์ สามารถกระทำได้ 2 วิธี คือ

1. การสั่งซื้อด้วยบริการไปรษณีย์อิเล็กทรอนิกส์

2. การสั่งซื้อผ่านเว็บไซต์ของแหล่งจำหน่าย

บทที่ 7 

การจัดหาทรัพยากรสารสนเทศ

ความหมายของการจัดหาทรัพยากรสารสนเทศ

          หมายถึง วิธีการเพิ่มเติมทรัพยากรสารสนเทศให้แก่ห้องสมุดด้วยวิธีต่างๆ โดยทรัพยากรสารสนเทศที่จัดหามาจะต้องผ่านกระบวนการคัดเลือกจากผู้ที่เกี่ยวข้องกับการจัดหาว่ามีความเหมาะสมแล้วจึงนำเข้ามาไว้ในห้องสมุด

นโยบายของการจัดหาทรัพยากรสารสนเทศ

            1.  เหตุผลที่สถาบันบริการสารสนเทศควรจะกำหนดนโยบายในการจัดหาทรัพยากรสารสนเทศ มีดังนี้

                      1.1  ทำให้การจัดหาทรัพยากรสารสนเทศเป็นไปอย่างต่อเนื่องและสม่ำเสมอ

                      1.2  ทำให้มีจุดมุ่งหมายที่แน่นอนในการใช้จ่ายเงินงบประมาณ

                      1.3  ทำให้บรรณารักษ์สามารถควบคุมการเพิ่มจำนวนของทรัพยากรในสถาบัน

                      1.4  ทำให้ช่วยลดปัญหาการขัดแย้งในการปฏิบัติงาน

            2.  สาระสำคัญของการกำหนดนโยบายการจัดหา ควรมีสาระสำคัญ ดังนี้

                     

                      2.1  ประเภทของทรัพยากรสารสนเทศที่จะรวบรวม ควรเป็นทรัพยากรสารสนเทศประเภทใดบ้าง และควรระบุชนิด

                        2.2  สถาบันบริการสารสนเทศจะเน้นการจัดหาทรัพยากรในสาขา และจะให้ครอบคลุมในสาขา

                         2.3  สถาบันบริการสารสนเทศจะจัดหาสำหรับผู้ใช้ในระดับวัย และการศึกษาใด

                         2.4  จำกัดภาษาของทรัพยากรสารสนเทศ

                         2.5  จำนวนหนังสือซ้ำเล่ม ควรจะกำหนดเกณฑ์ว่าจะจัดซื้อเรื่องละกี่เล่ม

                         2.6  วิธีการจัดหาทรัพยากรสารสนเทศจะใช้วิธีใด

                         2.7  ความร่วมมือระหว่างสถาบันบริการสารสนเทศในการจัดหา

การจัดหาสิ่งพิมพ์

          สิ่งพิมพ์ที่ห้องสมุดจัดหามาไว้ ได้แก่ หนังสือ วารวาร และหนังสือพิมพ์ โดยเฉพาะหนังสือ เป็นสิ่งพิมพ์ที่จัดหามาไว้มากที่สุด ส่วนสิ่งพิมพ์ประเภทวารสารและหนังสือพิมพ์ จะใช้วิธีการจัดหาโดยการบอกรับเป็นสมาชิก ซึ่งอาจบอกรับโดยตรงกับผู้ผลิต และการบอกรับผ่านตัวแทน

การจัดหาโสตทัศนวัสดุ

1. การจัดซื้อโสตทัศนวัสดุ โดยการจัดซื้อทั่วไปเช่นเดียวกับการจัดซื้อหนังสือ
2. การเช่าโสตทัศนวัสดุ เป็นวิธีที่ห้องสมุดใช้หรือนำมาให้บริการช่วงสั้นๆ
3. การขอและการรับบริจาค โดยไม่จำเป็นต้องใช้งบประมาณของห้องสมุด
4. การทำสำเนา 
5. การผลิตขึ้นเอง

การจัดหาวัสดุอิเล็กทรอนิกส์

1. การจัดซื้อ คือ การจัดซื้อวัสดุอิเล็กทรอนิกส์เรื่องใดเรื่องหนึ่งที่จบในตัวเองเป็นการซื้อลักษณะเดียวกับหนังสือหรือโสตทัศนวัสดุ
2. การบอกรับ คือ การจัดหาวัสดุอิเล็กทรอนิกส์ที่มีข้อมูลต่อเนื่องกันโดยมีการผลิตหรือปรับปรุงอยู่ตลอดเวลา
3. การผลิตขึ้นเอง คือ วัสดุอิเล็กทรอนิกส์ที่ผลิตขึ้นเองอาจทำโดยนำสื่อสิ่งพิมพ์ที่มีอยู่แล้วและนำไปบันทึกเป็นซีดีรอมหรือออนไลน์
4. การจัดหาในลักษณะเป็นภาคี คือ ห้องสมุดมากว่าหนึ่งแห่งร่วมมือกัน เพื่อจัดหาวัสดุอิเล็กทรอนิกส์ที่สามารถใช้ประโยชน์ร่วมกัน